Merhaba,
Senaryoya dair genel bir bilgilendirme yaptığım ilk yazının ardından Senaryo 101 dizisinin ikinci bölümünü yayınlamanın vakti geldi. Biçem ve içeriğin öneminden, tamamlayıcılığından bahsetmiştim. İçeriğe çok daha geniş bir alan ayıracağım için önce biçeme dair her şeye değinip geride bırakmak doğru olur diye düşündüm. Bu sebeple bu yazıda bir senaryo kaç sayfa olmalı sorusunu yanıtlayacak, senaryo sayfalarında karşılaştığımız elementlerin neler olup nasıl kullanıldıklarına bakacağız. Dizinin ilk gönderisine şuradan ulaşabilirsiniz:
Adaptation (2002)
Senaryo Kaç Sayfa Olmalı?
İdeal bir sinema filmi senaryosu 110 ile 120 sayfa arasında değişkenlik gösterir. Bunun bir sebebi neredeyse tüm öykülerin üç perdeli bir yapıyı takip etmeleri ve perdelerin genelde 30-60-30 sayfa şeklinde bölünmüş olmasıdır. Ancak bu adetin esas nedeni bir filmin yaklaşık iki saat sürmesi ve her senaryo sayfasının yaklaşık bir dakikaya denk düştüğünün kabul edilmesidir. Elbette bu durumun, özellikle yeni öykü anlatım imkanlarıyla birlikte istisnalarla daha sık karşılaştığını söylemeliyim.
Senaryo sayfasındaki yerleşimi itibariyle diyalog ağırlıklı filmler kağıt üzerinde daha uzun görünürler. Aksiyon ya da art-house denebilecek “sanat filmi” senaryoları ise daha az sayfa sayısına sahiptirler. Diyalog ağırlıklı sahneler sayfalarca sürebilirken, bir kovalamaca sekansı perdede uzun sürse de kağıt üzerinde kısa kalacaktır.
Örneğin diyaloğun gücüne inanan senaristlerden Aaron Sorkin’in The Social Network’ü film iki saat sürmesine rağmen 168 sayfa, genellikle tüm filmleri uzun süren Eric Roth’un The Insider’ı ise iki buçuk saat karşılığı 148 sayfadır. Öte yandan Hoeber kardeşler, yaklaşık iki saatlik bir aksiyon filmi olan Red’in senaryosunu 121 sayfada tamamlamışlardır. O halde "bir dakika-bir sayfa" denkliği ancak senaryonun tamamı göz önüne alındığında geçerli kabul edilebilir, filmin özelliğine göre bu kaide geçerliliğini yitirebilir diyebiliriz.
Televizyon söz konusu olduğunda ise durum daha basittir. Televizyon ürünleri her hafta tekrarlanan doğasıyla daha sıkı kalıplar, daha net sınırlar içinde üretildiğinden senaryo sayfası ile bölüm uzunluğu genellikle değişmez ve yakın bir ilişki içindedir. Blacklist’in yayınladığı televizyon standartlarında da değinildiği üzere ABD’deki sektör standartları “bir saatlik dramalar” için 45-63 sayfa, “yarım saatlik komediler” için ise 22-32 sayfa aralığını zorunlu kılar. Bunun tek istisnası yarım saatlik komedilerden tek kamera (New Girl, Curb Your Enthusiasm) değil de çoklu kamera ile çekilenlerin (Friends, Seinfeld) 52 ile 58 sayfa arasında olmasıdır. Sebebi de çoklu kamera ile çekilen senaryolarda her diyalogtan sonra bir değil iki boşluk bırakılmasından kaynaklanır.
Türkiye’ye baktığımızda ise daha karmaşık ve ne yazık ki standarttan uzak bir yapıyla karşılaşıyoruz. Hem şahsi tecrübemde hem de bugüne kadar okuduğum yerli televizyon senaryolarında sayfa sayısının 90 ile 120 arasında değiştiğini gördüm. Ancak biliyoruz ki dizilerimiz neredeyse üç saat sürüyor.
Yerli dizilerin prime-time tabir edilen 20:00-23:00 arası kuşağı kaplayıp özetlerin dahliyle gece yarısına uzanması sebebiyle senaryolar, yönetmen ve yapımın dahliyle ortalama iki buçuk saatlik bir alana yayılıyorlar. Dizilerin neden uzun olduğunu ve bu durumu aşmak için ne gerektiğine dair fikirlerimi başka bir yazıya saklayayım. Ancak sayfa sayısının değişkenlik gösterirken sürelerin aşağı yukarı aynı olmasının sırrı çekimde yatıyor diyebilirim. Dizilerin ritminin düşük oluşunun, her bölümde kolaj bir müzik klibi izlememizin sebebi de bu.
Senaryoda Biçem
Senaryo kaç sayfa olmalı sorusuna yanıt verdikten sonra formata dair kısaca bilgi verip sahne elementlerine geçebiliriz.
Senaryolar Courier fontuyla 12 puntoda, geniş zaman kipiyle yazılırlar. Ancak yerel kalacaksak, örneğin yurtdışında bir yarışmaya katılmıyorsak bunun da istisnaları mevcut. Anlatıyı güzelleştirmek adına geniş zamandan vazgeçmek mümkün. Şimdi senaryo için geliştirilmiş yazılımların otomatik olarak ayarladığı yazım ölçülerini sıralayalım:
Aksiyon/Didaskalya: Soldan 1.5, sağdan 1 inç girintiyle, genişliği 6 inçi aşmayacak şekilde.
Diyalog: Soldan 2.9, sağdan 2.3 inç girintiyle, genişliği 3.3 inçi aşmayacak şekilde.
Karakter Adları: Soldan 4.2, sağdan 1 inç girintiyle, genişliği 3.3 inçi aşmayacak şekilde.
Parantezler: Soldan 3.6, sağdan 2.9 inç girintiyle, genişliği 2 inçi aşmayacak şekilde.
Sahne Geçişleri: Soldan 6 inç, sağdan 1 inç, genişliği 1.5 inçi aşmayacak şekilde.
Koyu, altı çizili ve gereksiz büyük harf kullanımının da evrensel kabullerin dışında kalsa da bazı senaristler tarafından tercih edildiğini görmek mümkün. Tüm bu biçem kurallarına dair akılda tutulması gereken şu ki senaryo okura değil, yönetmen, oyuncu, dekor ve efekt sorumlusu gibi kamera önü ve arkası roller paylaşan kişilere hitaben yazılır. Bu sebeple kolay anlaşılabilir, kolay uygulanabilir, sade, akılcı ve akıcı olması gerekir.
Sahne Elementleri
Dünyanın en yavan örnek sahnesine merhaba deyin:
Yukarıdaki görselde numaralandırılan kısımları açıklarken hem bir senaryo sayfasında görülen elementleri hem de bunların nasıl kullanıldığını hazırladığım kısa sahnede göstereceğim. Bu sahnenin içeriğinden çok biçemiyle ilgilenelim.
1. Bir numarada gördüğümüz satır yabancıların slug-line dediği sahne çizgisidir. Bu kısımda sırasıyla sahnenin geçeceği MEKAN, DEKOR ve ZAMAN görülür. Çekim ve yapım ekibine kamerayı nerede, nereye ve ne zaman yerleştireceklerini anlatmak için kullanılır.
Örnekte görülen İÇ ibaresi kameranın bir iç mekanda konumlanacağını gösterir. Sahnenin dekoru ise bir çalışma odasıdır. Sahnede kullanılacak ışığın tayini için de zaman gün olarak belirtilmiştir. Eğer çalışma odasını pencereden gözetliyor olsaydık mekan işaretçisi DIŞ olacaktı. Senaryoda mekan İÇ, DIŞ ya da İÇ/DIŞ olarak yazılabilir. Örneğin çift sahne yazmak yerine İÇ/DIŞ ifadesini kullanarak yolda giden bir arabayı dışarıdan gösterebilir, daha sonra arabanın içinden devam edebiliriz.
Sahnedeki dekor için iki lokasyon görüyoruz. Melih'in evi belli ki senaryo boyunca daha önce kullandığımız bir alan. Ancak bu kez çalışma odasındayız. Ana mekan ve onun alt mekanını birbirinden nokta ile ayırıyoruz. Kimileri taksim (slash) işaretini de kullanır. O halde sahnenin geçeceği, set ekibinin hazırlaması gereken dekor Melih’in evinin içindeki çalışma odasıdır.
Sahnenin ışığını belirten zaman ifadesi ise gün (gündüz) ya da gece olarak kullanılır. Ancak özel durumlarda, alacakaranlık, şafak vakti, gün batımı gibi ifadeler kullanmak da mümkün. Söylediğim gibi, senaryonun en önemli işlevlerinden biri çekimi kolaylaştırmaktır.
2. İki numaradaki paragraf aksiyon ya da didaskalya olarak adlandırılır. Buraya sahne olayları ve karakter eylemleri yazılır. Geniş zaman kipinde yazılması gerekse de anlatıyı, eserinizin dilini okuyucuya geçirecek şekilde düzenlemenizi tavsiye ediyorum. İnsanlar bu örnek sahnedeki sıradan anlatımı okumak yerine onları yakalayacak bir akıcılık ararlar.
3. Bu bölümde replik sahibi karakterin adı yazılır. Karakter isminin yanında (V.O.) yani voice over ibaresi gördüğünüzde bunun bir dış ses olduğunu anlarsınız. Bu karakterin düşüncelerini ileten iç sesi de olabilir, bir anlatıcının sahne üzerine konuşması da. Daha az kullanılan (O.S.) yani off-screen ibaresi ise konuşan kişinin kameranın çektiği planın dışında olduğunu, sahnede görünmediğini söyler. Örneğin karakteriniz bir odadayken diğer karakteriniz kapının arkasından konuşmaktaysa aradığınız ibare budur.
İsmin hemen altında görülen parantez içinde ise oyuncu için, aksiyon bölümünde belirtmeye gerek duyulmayacak kadar kısa, çabuk yönlendirmeler bulunur. “Fısıltıyla”, “kendi kendine”, “öfkeyle” gibi parantez içi yönlendirmeler oyuncuyu rahatsız edecek sayıda olmamalıdır. Nihayetinde sahnenizde karakterinizi kızdıracak anları anlatmayı başarabilmişseniz duyguyu gösterme işini oyuncuya, oyuncuyu yönetme işini yönetmene bırakmalısınız.
4. Dört numarayla işaretlenen yerde iki ayrı satır halinde aksiyon görüyoruz. Aksiyonu tek paragrafta yazmamanız basitçe iki satır arasında bir kamera hareketi olmasını istediğinizi gösterir. Bunu yapmak için çekim senaryolarında CLOSE ON, ANGLE ON, ZOOM, POV gibi ibareler kullanılırken çekim senaryosu haricinde bu kararları yönetmene bırakmak gerekir. Ancak bu şekilde sunulduğunda, okur rahatsız olmadan kamera hareketini algılayabilir. Bu örnekte kamera önce Melih’in post-itlere uzanıp birini kopardığını gösterecek ardından plan değişecek ve kağıtta “detay” olarak da adlandırılan çekimle karalama gösterilecektir. Yani kamera terimi kullanmadan aklınızdakini kağıda dökmenin yolu yeni satıra geçmek olabilir.
5. Çift tire karakterin sözü biri ya da bir olay yüzünden kesildiğinde repliği kesmede kullanılır.
6. Her ne kadar kurallar harici büyük harf kullanımı hoş görülmese de bugün birçok Batılı ve yerli senarist özellikle sahne içi alışılmadık sesleri, önemli etki yaratacak detayları büyük harfle yazıyor. Burada da halı dövme sesi ile kuş çarpma sesinin birbirine benzemesini istediğimizi ekibe vurgularcasına büyük harf kullandık. Sık yapmamak gerekir diye de not edeyim.
7. Yedi numarada geçiş (transition) elementlerini görüyoruz. Kesme (Cut to:) geçiş seçeneklerinden biridir ve aksi belirtilmedikçe her sahne diğerine kesme ile bağlandığından özel olarak belirtilmesine gerek yoktur. Sahneniz Kararma: (Fade out:, Cut to black:) ya da çözülme (Dissolve to:) ile bitiyorsa uygun geçişleri kullanabilirsiniz.
Aşağıda ise Çınarın Gölgesinde projesi için yazdığım bir sahne var. Ben, tüm bu kuralların ışığında, bazılarını esneterek, bazılarına sıkıca sarılarak şu şekilde yazıyorum ve üzerinde çalıştığım projenin duygusunu dile yansıtmayı seviyorum. Bakalım:
Senaryo formatına dair öncelikli olarak bilinmesi gerekenler bunlar diyebilirim. Tüm bu kaidelerin, alışkanlıkların sinema/televizyon sektörü için işleri kolaylaştırma, anlatıyı anlaşılır ve akıcı hale getirme amacıyla türetildiğini unutmayalım. Elbette istisnaların, farklı kullanımların görülebildiğini aklımızda tutalım. Bir sonraki Senaryo 101 gönderisinde bu biçem sınırlarını sizler için zahmetsizce hazır eden senaryo yazım programlarından bahsedeceğim. Şimdilik görüşmek üzere, hayatta kalın!
Melih